Για την παράσταση Die Heimat

Μάθετε περισσότερα για την παράσταση Die Heimat από την Ομάδα 33, που βασίζεται στο ομώνυμο έργο του Hermann Sudermann και παρουσιαστηκε σε διασκευή και σκηνοθεσία της Ευρώπης Θωμοπούλου με τους Φαίδρα Χατζηκωσταντή, Λύσανδρο Σπετσιέρη και Δέσποινα Μαλλή. 

Die Heimat

Η έννοια της γερμανικής λέξης Heimat αναφέρεται στην ιδιαίτερη πατρίδα και τον δεσμό με την κοινότητα, στην οποία γεννιόμαστε και μεγαλώνουμε. Είναι ο τόπος, το σπίτι, οι άνθρωποί μας. Είναι οι ρίζες, η ιδιαίτερη γλώσσα, η παιδικότητά μας. Μέσα από το τρίπτυχο της καταγωγής, της κοινότητας και της παράδοσης, η λέξη Heimat θεμελιώνει την ταυτότητα του ατόμου. Απέκτησε ιδιαίτερη δυναμική ως μέσο αυτοπροσδιορισμού και προσανατολισμού για τους γερμανόφωνους πληθυσμούς, στο πλαίσιο της μαζικής φυγής από τις αγροτικές περιοχές προς τις μεγάλες πόλεις από τις ημέρες της Βιομηχανικής Επανάστασης. Ταυτίστηκε με την αγάπη και αφοσίωση στην πατρίδα. Γρήγορα ωστόσο αφομοιώθηκε στη ρητορική των εθνικοσοσιαλιστών στη ναζιστική Γερμανία και αντιπαρατέθηκε σε κάθε τι ξένο, που μπορεί να απειλήσει την ακεραιότητα και την ασφάλεια της κοινότητας. Στην παράσταση εστιάζουμε στην αντίστοιχη τάση συντηρητισμού, που εμφανίζεται σήμερα στην Ελλάδα, αλλά και γενικότερα στην Ευρώπη. Με βάση μια οικογενειακή ιστορία αποτυπώνουμε μια αντίστοιχη στρέβλωση των εννοιών της πατρίδας και των αξιών της και εστιάζουμε στον ανερχόμενο αυταρχισμό των κοινωνιών που συνθλίβουν τις προσωπικές ελευθερίες, αλλά και κάθε τι ξένο ή διαφορετικό επιστρέφοντας σε συντηρητικά σχήματα.

Για την επιλογή του έργου

Ξεκινήσαμε πριν περίπου ένα χρόνο να διαβάζουμε θεατρικά έργα συγκεκριμένων συγγραφέων που ανήκαν στο λεγόμενο "Θέατρο των Ιδεών" - σύμφωνα με τον άξονα που είχε θέσει το Φεστιβάλ Θεατρικές Συνθέσεις ΙΙΙ. Πρόκειται για συγγραφείς που εισάγουν κατά τον 19ο αιώνα κοινωνικούς προβληματισμούς πάνω στην ατομική ανεξαρτησία, τις θρησκευτικές επιρροές και τις κοινωνικές προλήψεις καταγράφοντας την κοινωνική υποκρισία, την χειραφέτηση της γυναίκας, την κοινωνική δικαιοσύνη. Μετά από τη σχετική μελέτη και αρκετές συζητήσεις καταλήξαμε στο Heimat του Χέρμαν Σούντερμαν. Πίσω από το οικογενειακό δράμα διακρίναμε εν δυνάμει ένα κείμενο που μπορούσε να εκφράσει αυτά που μας απασχολούν σήμερα σε κοινωνικό επίπεδο. Αρχικά αισθανθήκαμε πως το διακύβευμα αυτό καθ' αυτό στο έργο του Σούντερμαν είναι αρκετά παλαϊκό, καθώς αφορά σε ένα πρώτο επίπεδο ένα γάμο και ένα παιδί εκτός γάμου. Ωστόσο, πιστεύουμε πως αφενός δεν είναι εντελώς ξεπερασμένο, στο βαθμό που  ακόμη υπάρχει έντονος συντηρητισμός για αυτό το θέμα και αφετέρου η καταπίεση, οι πατριαρχικές αξίες, καθώς και η αντίστοιχη συγκαλυμμένη ή έκδηλη βία αποτελούν δυστυχώς, ακόμη και σήμερα χαρακτηριστικά της ελληνικής και όχι μόνο κοινωνίας. Επίσης ήταν ευδιάκριτη και ενδιαφέρουσα για μας η σύγκρουση επί της αρχής ανάμεσα σε μια αυταρχική κοινωνία και τη μικροαστική λογική που συντηρεί τις παραδοσιακές αξίες της από τη μια πλευρά και την προσωπική ανάγκη για ελευθερία και αυτοδιάθεση από την άλλη, όπως εκφράζονται μέσα από τη σχέση των αδερφών. Η οικογένεια λειτουργεί ως μια μικρογραφία της κοινωνίας και των δυνάμεων που αντιπαρατίθενται. Για αυτό επιλέξαμε να διασκευάσουμε το έργο, προκειμένου να εστιάσουμε σε αυτά τα στοιχεία που μας ενδιαφέρουν, αλλά και να αρθρώσουμε τη δική μας φωνή μέσα στη σημερινή συγκυρία.

Για τη διασκευή

Αμφιταλαντεύεσαι ανάμεσα στο έργο αυτό καθ' αυτό και τα όσα έχεις ανάγκη να εκφράσεις εσύ η ίδια. Ωστόσο μέσα από τη διασκευή καλείσαι να  ακολουθήσεις ένα από τα νήματα της ιστορίας για να αφηγηθείς τη δική σου ιστορία, αποκαλύπτοντας τα στοιχεία του έργου που το κάνουν να μας αφορά απόλυτα στο εδώ και τώρα. 

Η διασκευή αφορά αφενός τα πρόσωπα του έργου και αφετέρου τη μορφή και το ρυθμό της αφήγησης. Η συμπύκνωση των προσώπων αποσκοπεί στη δημιουργία ενός τριγώνου αρχετυπικού για την κοινωνική σύγκρουση, ενώ η επανασύνθεση (μοντάζ) των σκηνών και η εισαγωγή αφηγηματικών στοιχείων στοχεύουν σε ένα πιο σύγχρονο τρόπο θεατρικής αφήγησης.

Πιο συγκεκριμένα, προχωρώντας πέρα από το χάσμα των γενεών και την αναμενόμενη σύγκρουση με την πατρική φιγούρα ως συμπύκνωση της εξουσίας και της ηθικής, διερευνούμε τις δυναμικές που αναπτύσσονται μεταξύ ενός τριγώνου ανθρώπων που ανήκουν στην ίδια γενιά και έχουν την ίδια αφετηρία, αλλά έχουν επιλέξει αντιδιαμετρικά αντίθετους ρόλους μέσα στο σύστημα της οικογένειας και κατ' επέκταση της κοινωνίας. Επομένως, τη θέση του πατέρα αναλαμβάνει ο μεγάλος αδερφός, Σεμπάστιαν, ο οποίος φέρνει στα άκρα τον πατρικό ρόλο και την πατρική εξουσία. Επίσης τονίζεται ο ρόλος και η δυναμική της μικρότερης αδερφής, του αρχικά υποταγμένου και ουδέτερου παίκτη του τριγώνου, που ακροβατεί ανάμεσα στα δύο άκρα διχασμένη ανάμεσα στα αδέρφια της, αλλά εξελίσσεται μέσα στο έργο. 

Το πατρικό σπίτι και η σχέση των τριών αδερφών λειτουργεί ως μια μεταφορά. Πρόκειται για την αρένα όπου θα αντιπαρατεθούν πρόσωπα, που χαρακτηρίζουν, αντιπροσωπεύουν και καθορίζουν τις δυνάμεις της κοινωνίας της εποχής του Σούντερμαν και όχι μόνο. Τα αδέρφια συμβολίζουν τη σχέση ανάμεσα στον εξουσιαστή, τον εξουσιαζόμενο και εκείνον που μένει ουδέτερος. Με τον τρόπο αυτό εστιάζουμε τόσο στην προσωπική ευθύνη του ίδιου του εξουσιαζόμενου, αλλά και στον καταλυτικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει ο «ουδέτερος» παρατηρητής αυτού του αγώνα. 

Για τον Σεμπάστιαν ως εκπρόσωπο της πατρικής εξουσίας και υπερασπιστή των κοινωνικών κανόνων, μας ενδιαφέρει η κατανόηση των συνισταμένων που οδηγούν στον φανατισμό, εστιάζοντας τόσο σε κοινωνικά δεδομένα όσο και στη συνδρομή της οικογενειακής ιστορίας. Μια σημαντική μετατόπιση στη διασκευή αφορά τη Μάγδα, η οποία ενώ στο έργο του Σούντερμαν αποτελεί την πρωταγωνίστρια του έργου, εδώ ουσιαστικά λάμπει δια της απουσίας της, υποκύπτει στην οικογενειακή και κοινωνική πίεση και "παλινδρομεί" στην υποταγή.

Η Μαρί εκπροσωπεί τις δυνάμεις που συναινούν σιωπηλά - από συνήθεια, φόβο ή αδυναμία - αλλά ταυτόχρονα έχουν τη δύναμη και την ευθύνη να ανατρέψουν τις ισορροπίες. Μέσα από την Μαρί διερευνούμε κατά πόσο θα μπορούσε η στάση του  «ουδέτερου» ή υποταγμένου «θεατή» να αλλάξει τη ροή της ιστορίας και να ανατρέψει τη δυναμική των σχέσεων, τονίζοντας τη σημασία της προσωπικής δράσης και ευθύνης. Ως εκ τούτου, αναδεικνύεται σε σύμβολο αντίστασης απέναντι στην τυραννική εξουσία τονίζοντας την ευθύνη και τη δύναμη που έχει κάθε ένας από μας.

Στο πρωτότυπο έργο, πρωταγωνίστρια είναι η Μάγδα, η οποία μέσα στον εφηβικό της αυθορμητισμό αμφισβητεί την πατρική εξουσία, επαναστατεί και αυτοεξορίζεται. Στη διασκευή βλέπουμε μια διαφορετική πορεία προς τη συνειδητότητα και την αντίσταση στο κατεστημένο. Τα φώτα πέφτουν στην Μαρί, την μικρή αδελφή. Η αρχικά πλήρως υποταγμένη Μαρί δεν εξεγείρεται, παρά μόνο αμφισβητεί την εξουσία, η οποία αποκληρώνει τη μεγάλη αδελφή για τις επιλογές της. Η άκριτη παιδική αγάπη για κάθε τι που απαρτίζει την Πατρίδα-Οικογένεια (Heimat) αμβλύνει τις αντιθέσεις και επιβάλει τον συμβιβασμό. Η επιστροφή της “ασώτου” αποτελεί το εφαλτήριο για τη συνειδητοποίηση, ενώ αντίστοιχα κεντρίζει την εξουσία, η οποία φτάνει στα άκρα με στόχο την τιμωρία του διαφορετικού και την εξασφάλιση της ισορροπίας που προκύπτει από την υποταγή.

Γι’ αυτό και μέσα στην παράσταση θελήσαμε να αποτυπώσουμε τα στοιχεία αυτά. Ο εγκλεισμός και η βία αποτελούν την κατεξοχήν συνθήκη της παράστασης. Η βία μέσα στην παράσταση ασκείται με απόλυτη επίγνωση, με τη νηφαλιότητα του ευσεβή πιστού και τον φανατισμό του απόλυτου υποστηρικτή της ηθικής τάξης. Αποτελεί συνειδητή και ψυχρή επιλογή και όχι στιγμιαία παρόρμηση που συντελείται εν βρασμώ ψυχής, κάτι που αναδεικνύεται τόσο στη διασκευή όσο και τη σκηνοθεσία της παράστασης, με στόχο να αναμετρηθούμε με την προσωπική ευθύνη - και αντίστοιχα τη δύναμη - του ίδιου του ατόμου.

Για τον ίδιο λόγο, σε αντίθεση με το έργο του Σούντερμαν, όπου ο θάνατος του πατέρα δίνει τη λύση του έργου (ως από μηχανής θεός), στη διασκευή αποφασίζουμε να οδηγήσουμε τα πρόσωπα στα άκρα και να διερευνήσουμε τις εναλλακτικές λύσεις του έργου. Η βία είναι δεδομένη από την πρώτη στιγμή, το ζητούμενο είναι ποιος θα αναλάβει τελικά να δώσει τη λύση και ποιο θα είναι τελικά το κόστος για κάθε μια από τις δυνάμεις που αντιπαρατίθενται στο έργο. Τόσο οι δύο βασικοί αντίπαλοι, όσο και η Μαρί καλούνται να πάρουν την ευθύνη του τέλους του παιχνιδιού. Στόχος μας είναι να αναδειχθεί πως είναι ο κάθε ένας από μας εν δυνάμει πρωταγωνιστής της ιστορίας και άρα φέρουμε την αντίστοιχη ευθύνη.